Subsidies voor energiehubs als een investering in ons energiesysteem

Voor een succesvolle energietransitie zijn energiehubs hard nodig. Ze verlichten knelpunten in het energiesysteem door lokaal vraag, aanbod en opslag op elkaar af te stemmen. Zo brengen energiehubs een grote maatschappelijke waarde door het gebruik van infrastructuur te optimaliseren, extra investeringen in infrastructuur te beperken, en verduurzaming van bedrijventerreinen te versnellen.¹ Maar energiehubs vragen ook om investeringen, en er is niet altijd een duidelijke business case.² Om te sturen op een optimale uitrol vanuit systeemperspectief zou de overheid locaties moeten aanwijzen waar energiehubs de grootste maatschappelijke waarde hebben, om vervolgens gebaseerd daarop subsidies beschikbaar te maken.

Voor een gesprek over subsidies is het belangrijk om met een goede, afgebakende definitie van energiehubs te werken. Er circuleren meerdere definities, onder andere uit II3050³ en van Royal Haskoning DHV⁴ en Topsector energie⁵. De definitie uit het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) is het meest specifiek, omdat die als enige het doel van een energiehub meeneemt. Het NPE definieert een energiehub als:

“Een gebied waarin op een slimme manier aanbod, vraag en opslag lokaal gekoppeld worden zodat het centrale energiesysteem wordt ontlast.”

Deze definitie biedt een goed uitgangspunt, maar kan op punten verder worden gedetailleerd:

1. Gebied: alle toepassingen binnen de energiehub delen dezelfde aansluiting, minimaal op het middenspanningsnet voor elektriciteit.
2. Slim gekoppeld: de opwek en afname van energie van de toepassingen binnen de energiehub worden in de tijd op elkaar afgestemd, en samen verminderen ze het gebruik van het centrale energiesysteem op gewenste momenten (zie ook het volgende punt).
3. Centrale energiesysteem ontlast: met dezelfde infrastructuur en opwek is er minder congestie, meer invoeding, meer aangesloten capaciteit op de infrastructuur waar de energiehub aan verbonden is, inclusief het transportnetwerk, en mogelijk minder curtailment.

Daarnaast kan een energiehub verschillende energiedragers bevatten, zowel elektronen als moleculen. Doordat de knelpunten nu het duidelijkst zijn voor het elektriciteitssysteem is het voor energiehubs logisch dat daar de focus ligt.

Doordat het centrale energiesysteem wordt ontlast en uitstoot van broeikasgassen kan worden verminderd hebben energiehubs een maatschappelijke waarde. Maar een energiehub vraagt ook om investeringen, en brengt risico’s, complexiteit, en aangepaste bedrijfsvoering met zich mee, omdat meerdere gebruikers voor hun energiehuishouding binnen een energiehub van elkaar afhankelijk zijn. Minister Jetten heeft een subsidie van €166 miljoen beschikbaar gemaakt voor energiehubs middels een stimuleringsprogramma Energiehubs, vooral om technische en organisatorische barrières op bedrijventerreinen te minimaliseren.⁶ Dat is een waardevolle subsidie die de drempel voor de realisatie van toekomstige energiehubs verlaagt, maar het is geen investeringssubsidie die uitzicht biedt op een positieve business case, en stuurt niet op een optimale uitrol vanuit systeemperspectief.

De vraag is dus hoe de systeemwaarde die een energiehub brengt terecht kan komen bij de investeerders. In de eerste energiehubs die gerealiseerd worden biedt de energiehub veel waarde voor de investeerders. Enkele voorbeelden zijn:

1. Een groepscapaciteitsovereenkomst waarbij de gebruikers minder betalen voor hun aansluiting dan meerdere losse aansluitingen. In Zeeland heeft Stedin hiervoor een eerste pilot sinds september 2023 bij de energiehub REC Tholen.⁷ Er wordt in het stimuleringsprogramma Energiehubs gewerkt aan de ontwikkeling van een toolkit met standaarden voor het delen van data en contracten tussen partijen.
2. De mogelijkheid om een extra toepassingen (opwek of gebruik) toe te voegen die zonder energiehub niet toegevoegd kon worden. Dit kan zowel binnen een bedrijf, door afspraken binnen de gedeelde transportovereenkomst, als voor nieuwe bedrijven waarvoor capaciteit vrijkomt. Als deze vrijgekomen capaciteit wordt gebruikt voor extra duurzame opwek of het elektrificeren van processen levert de energiehub een belangrijke bijdrage aan versnelde verduurzaming en verminderde CO2 uitstoot, wat bij energiehub REC Tholen als een groot voordeel wordt genoemd.
   De andere kant van dezelfde medaille is dat er verminderde investeringen nodig zijn in infrastructuur om dezelfde toepassingen te realiseren, bijvoorbeeld in een nieuwbouwwijk. De andere kant van dezelfde medaille is dat er verminderde investeringen nodig zijn in infrastructuur om dezelfde toepassingen te realiseren, bijvoorbeeld in een nieuwbouwwijk.
3. Verminderde energieverliezen en daarmee verminderde CO2 uitstoot door te veel aan opwek te gebruiken of op te slaan. Voor Smart Energy Hub Zwolle wordt bijvoorbeeld ingeschat dat de drie aangesloten bedrijven samen 150.000 kWh besparen.⁸

Vanuit maatschappelijk perspectief is niet de business case van een specifieke energiehub het belangrijkst, maar de toegevoegde waarde voor ons energiesysteem en de verminderde CO2 uitstoot. En dat is dan ook waar de overheid toekomstige subsidies voor zou moeten inzetten: zorgen dat de positieve effecten op het centrale energiesysteem worden beloond en zo de meest maatschappelijk wenselijke energiehubs worden gerealiseerd. De overheid kan de gebieden aanwijzen, de behoefte aangeven voor het centrale energiesysteem, en aangeven wat dat waard is. Dat zal waarschijnlijk gedaan moeten worden via een soort beslissingsondersteunend systeem dat samen met netbeheerders en partijen als RVO en Topsector Energie ontwikkeld kan worden. Daarna kan de markt het overnemen met slimme oplossingen. Zo worden subsidies van de overheid in energiehubs investeringen in ons energiesysteem.